Ewakuacja, wywodząca się z łacińskiego słowa „evacuatio” oznaczającego opróżnianie lub znikanie, to zorganizowane przemieszczenie się ludności i transport mienia wraz z dobytkiem, z rejonów, w których występują zagrożenia, na obszary bezpieczne. Proces ten, w zależności od charakteru i skali zagrożenia, może przybierać różne formy, a jego sprawne przeprowadzenie wymaga zaangażowania służb ratowniczych, w tym szczególnie ochotniczych straży pożarnych, oraz ścisłego współdziałania i zdyscyplinowania ludności.
Ewakuację można podzielić na kilka rodzajów, w zależności od celu, stopnia zagrożenia i sposobu przeprowadzenia. Podstawowe rodzaje to ewakuacja planowa, doraźna oraz ewakuacja I, II i III stopnia. Ewakuacja planowa to przemieszczanie ludności z miejsc, gdzie istnieje zagrożenie związane z awarią lub zniszczeniem, zgodnie z wcześniej przygotowanym planem. Ewakuacja doraźna to natychmiastowe przemieszczanie ludności z miejsc, gdzie występuje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia. Ewakuacja I stopnia to niezwłoczne przemieszczanie ludności, zwierząt i mienia z obszarów, w których wystąpiło nagłe, nieprzewidziane zagrożenie. Ewakuacja II stopnia to wcześniej przygotowane, planowe przemieszczanie ludności, zwierząt i mienia z rejonów, które stanowią dla nich potencjalne zagrożenie. Ewakuacja III stopnia to uprzednio przygotowane przemieszczanie ludności, zwierząt i mienia podczas podwyższania gotowości obronnej państwa.
Zadania OSP
Podczas ewakuacji zadaniem ochotniczej straży pożarnej jest przede wszystkim ochrona ludności. Obejmuje to organizowanie ewakuacji, kierowanie ruchem osób, ratowanie osób znajdujących się w zagrożonych pomieszczeniach, a także zapewnienie bezpieczeństwa. Działania OSP mają kompleksowy charakter i rozpoczynają się od ostrzegania i alarmowania ludności, poprzez informowanie o zagrożeniu i uruchamianie alarmu. Następnie strażacy oceniają sytuację, skalę zagrożenia i planują akcję ewakuacyjną. Kolejnym etapem jest kierowanie ruchem osób podczas ewakuacji, wskazywanie dróg ewakuacyjnych i miejsc zbiórki. Bezwzględnym priorytetem jest ratowanie osób znajdujących się w zagrożonych pomieszczeniach, w tym szczególnie osób z niepełnosprawnościami. OSP wspomaga ewakuację poprzez pomoc w przenoszeniu osób, na przykład na noszach, lub usuwanie przeszkód na drogach ewakuacyjnych. Kluczowe jest także zapewnienie bezpieczeństwa poprzez zabezpieczenie terenu i ochronę osób przed dalszymi zagrożeniami jak pożar lub zadymienie. Wszystkie te działania są prowadzone w ścisłej współpracy z innymi służbami, takimi jak policja, pogotowia ratunkowe, w celu zapewnienia pełnej koordynacji działań.
OSP uczestniczy w ewakuacji osób w przypadku zagrożeń, takich jak powódź czy inne klęski żywiołowe, a także w ewakuacji osób ze szkół, przedszkoli, placówek medycznych lub innych obiektów, gdzie współpracuje z personelem danej placówki.
Zasady zachowania
Skuteczność ewakuacji w dużej mierze zależy od właściwego zachowania się ludności. Najważniejsze zasady to zachowanie spokoju i przestrzeganie zasad, bezpośrednie podporządkowanie się poleceniom OSP i innych służb, sprawne poruszanie się w kierunku wskazanym przez OSP, a także niepanikowanie i niepodejmowanie prób wracania do budynku.
Organizacja punktów ewakuacyjnych
Niezwykle istotne jest odpowiednie przygotowanie punktu ewakuacyjnego, który powinien być dobrze oznakowany, posiadać instrukcje, ewakuacyjne plany i wyposażenie w sprzęt do udzielania pierwszej pomocy. W miejscu zbiórki powinny znajdować się znaki „Miejsce zbiórki do ewakuacji”, tablice informacyjne oraz ewakuacyjne plany. Wyposażenie punktu ewakuacyjnego powinno obejmować pomoc medyczną: apteczkę pierwszej pomocy, torbę PSP R1, defibrylator AED; środki ochrony osobistej: odzież ochronną, rękawice, okulary ochronne; środki czystości: chusteczki dezynfekujące, ręczniki; oraz inne niezbędne elementy jak woda, jednorazowe kubki, koc, oświetlenie osobiste.
Ewidencja osób ewakuowanych
Podczas ewakuacji, w celu spisania ludzi, należy wykorzystać istniejące systemy ewidencji, takie jak listy obecności lub inne formy ewidencji, i sprawdzić, czy wszystkie osoby obecne w danym miejscu zostały ewakuowane. Na poziomie miejscowości wójt lub burmistrz może skorzystać ze spisu ludności z USC lub spisu wyborców dla danej miejscowości. Niestety, nie rozwiąże to problemu w sytuacji, gdzie mieszkańcy tylko przebywają czasowo w miejscowościach, a dom czy mieszkanie używają jako „sypialnie”.
Wyzwania w ewakuacji miejscowości
Podczas ewakuacji całej miejscowości problemy można podzielić na kilka rodzajów: problem związany z powierzchnią i jej ukształtowaniem, z liczbą osób przeznaczonych do ewakuacji oraz problem ze stanem zdrowia osób ewakuowanych. W przypadku ukształtowania miejscowości oraz jej powierzchni kłopotem jest już samo powiadomienie o rozpoczęciu ewakuacji. Niestety, odległości części miejscowości powodują, że utrudnione jest, a na pewno opóźnione w czasie może być samo powiadomienie o tym fakcie, nie mówiąc już o czasie przeprowadzenia samej ewakuacji.
Zbiorowe środki ochrony
W kontekście szeroko pojętego bezpieczeństwa ochronę mogą także zapewnić zbiorowe środki ochrony, takie jak ukrycia – budowle ochronne, które zapewniają krótkotrwałą ochronę przed czynnikami rażenia broni konwencjonalnych, pyłem promieniotwórczym, bojowymi środkami trującymi i toksycznymi środkami przemysłowymi. Przygotowuje się np. w dostosowanych do tego celu piwnicach lub podpiwniczeniach.
