W obliczu wprowadzenia stanu wojennego lub wybuchu wojny cały krajowy system ochrony ludności podlega fundamentalnej przemianie, stając się obroną cywilną. Na mocy Ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej ochotnicze straże pożarne, służby ratownicze i ich zasoby przechodzą pod dowództwo struktur obrony cywilnej, tworząc zintegrowany system gotowy na najcięższe wyzwania.

W chwili wprowadzenia stanu wojennego lub w czasie wojny dochodzi do zasadniczej zmiany. Dotychczasowa ochrona ludności automatycznie staje się obroną cywilną, a co za tym idzie, wszystkie jej organy, podmioty takie jak ochotnicze straże pożarne przechodzą transformację i stają się integralnymi składnikami systemu obrony cywilnej kraju. Ta prawna kontynuacja pozwala na nieprzerwane funkcjonowanie służb w nowych, podwyższonych warunkach zagrożenia.

Kompleksowy wymiar działań pomocowych

Działania pomocowe w warunkach obrony cywilnej to zorganizowane czynności mające na celu przeciwdziałanie zagrożeniom życia, zdrowia, mienia i środowiska, podejmowane zarówno podczas klęsk żywiołowych i wypadków masowych, jak i w trakcie konfliktów zbrojnych. Obejmują one organizację ewakuacji, pomoc medyczną, zaopatrzenie oraz pomoc w usuwaniu skutków klęsk żywiołowych, a także przygotowanie się do zagrożeń wojennych.

Ratownictwo medyczne i wsparcie psychologiczne

Kluczowym elementem jest pomoc medyczna, w ramach której obrona cywilna organizuje i prowadzi akcje ratunkowe, angażując służby ratownicze takie jak straż pożarna, ratownictwo medyczne czy WOPR. Polega to na organizacji tymczasowych punktów medycznych w rejonach dotkniętych katastrofą, ewakuacji rannych, udzielaniu pierwszej pomocy, mobilizacji rezerw medycznych oraz tworzeniu tymczasowych szpitali. Równolegle prowadzona jest pomoc psychologiczna, oferująca wsparcie dla osób dotkniętych traumą, na które składa się interwencja kryzysowa i pomoc psychoterapeutyczna, wsparcie przy szczególnej opiece nad dziećmi, seniorami i osobami z niepełnosprawnościami, co często wymaga powołania specjalnego zespołu interwencji kryzysowej.

Zaopatrzenie i przywracanie infrastruktury

Obrona cywilna zapewnia ludności pomieszczenia i zaopatrzenie w żywność i wodę, w tym środki ochrony indywidualnej, a także zaopatrzenie w podstawowe artykuły w przypadku klęsk żywiołowych i zagrożeń wojennych. Realizowane jest to poprzez dostarczanie posiłków, wody pitnej, leków, odzieży i koców poszkodowanym oraz ratownikom, a także organizację punktów żywnościowych i sanitarnych. Jednocześnie prowadzone są działania na rzecz usuwania skutków klęsk pomagające w przywracaniu i utrzymaniu porządku w strefach dotkniętych katastrofą oraz w budowie i odbudowie awaryjnych ujęć wody pitnej. W zakres zabezpieczenia mienia i środowiska wchodzi ochrona przed kradzieżą i dewastacją, usuwanie odpadów niebezpiecznych, neutralizacja skażeń oraz działania mające na celu ograniczenie skażeń chemicznych, biologicznych lub promieniotwórczych.

Szczególna rola OSP

Jako podmioty ochrony ludności, które w czasie wojny stają się podmiotami obrony cywilnej, OSP stanowią często pierwszą i najszybszą siłę reakcji w społecznościach lokalnych. W czasie wojny jednostki straży pożarnej przekształcają się w formacje obrony cywilnej, gasząc pożary, ratując, ewakuując i zapewniając pomoc humanitarną, co podkreśla ich niezastąpioną rolę. Wiedza terenowa, rozproszona struktura i wyszkolenie są bezcenne we współpracy z Państwową Strażą Pożarną, policją, wojskiem, ratownikami medycznymi czy WOT.

Organizacja i współpraca

Skuteczność działań opiera się na pracach organizacyjnych, które obejmują tworzenie formacji obrony cywilnej, ewidencję osób przeznaczonych do służby oraz planowanie i uaktualnianie planów obrony cywilnej. Niezbędna jest ścisła współpraca z innymi służbami i inspekcjami koordynowana z podmiotami takimi jak Państwowa Straż Pożarna, policja, wojsko, ratownicy medyczni, OSP i WOT. System wspierany jest również przez organizacje pozarządowe, PCK, Caritas, harcerzy i wolontariuszy, przy aktywnym udziale samorządów i lokalnych społeczności.

Komunikacja i pomoc humanitarna

W przypadku zagrożenia opracowany jest system ostrzegania i alarmowania, gdzie ludność jest informowana za pomocą komunikatów alarmowych przez syreny, media, aplikacje, SMS-y czy alert RCB. Przekazywane są instrukcje dotyczące postępowania w sytuacji zagrożenia, edukacja w zakresie bezpiecznych zachowań oraz informowanie o sposobach postępowania, miejscach ewakuacji i punktach pomocy. Obrona cywilna zapewnia także pomoc humanitarną w postaci żywności, wody, schronienia i innych niezbędnych środków w czasie zagrożenia, przy jednoczesnym zabezpieczaniu dóbr kultury, ważnej dokumentacji i urządzeń przeznaczonych do użytku publicznego.

Podział odpowiedzialności

Odpowiedzialność za działania pomocowe jest rozdzielona. Władze lokalne, takie jak gminy i powiaty, odpowiadają za planowanie, organizację ewakuacji oraz informowanie mieszkańców. Wojewodowie i administracja rządowa koordynują działania na poziomie regionalnym i ogólnopolskim. Organizacje ratownicze i humanitarne zapewniają bezpośrednią pomoc w terenie, podczas gdy społeczeństwo obywatelskie wspiera system poprzez wolontariat, zbiórki i pomoc sąsiedzką. Działania pomocowe w ramach obrony cywilnej są fundamentem bezpieczeństwa państwa i społeczeństwa w sytuacjach nadzwyczajnych. Ich skuteczność zależy od przygotowania, współpracy służb i społecznej solidarności. Dzięki nim możliwe jest nie tylko ratowanie życia, ale też szybsze przywracanie normalności po tragediach.