W obliczu nagłego zagrożenia zdrowia lub życia kluczową rolę odgrywa nie tyle wiedza teoretyczna, co umiejętność szybkiego i zdecydowanego działania. Każda minuta, a nawet sekunda, ma znaczenie. To właśnie pierwsze minuty po zdarzeniu – zanim przyjedzie wykwalifikowana pomoc – są najcenniejsze i decydują o dalszych losach poszkodowanego. Jako świadkowie zdarzenia, my – zwykli ludzie, strażacy, ratownicy – stajemy się wtedy najważniejszym ogniwem w łańcuchu przeżycia.

To kompendium powstało z myślą o tobie – osobie, która nie chce być biernym obserwatorem, ale chce być gotowa nieść pomoc. Zebraliśmy tu najważniejsze, potwierdzone przez wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji (ERC 2021) zasady postępowania w stanach zagrożenia życia. Przeprowadzimy cię krok po kroku przez tamowanie groźnych krwotoków, prowadzenie resuscytacji, rozpoznawanie zawału i udaru, a także udzielenie wsparcia w pozornie mniej poważnych, ale częstych urazach.

Pamiętaj: nie musisz być lekarzem, aby uratować czyjeś życie. Wystarczy, że zachowasz spokój, włączysz myślenie i wykonasz kilka prostych, wyuczonych czynności. Twoje ręce są najpotężniejszym narzędziem ratunkowym. Zacznijmy więc od najważniejszej zasady: dobry ratownik, to bezpieczny ratownik. Twoje bezpieczeństwo jest absolutnym priorytetem.

Zapoznaj się z tymi zasadami, przećwicz je, a gdy zajdzie taka potrzeba – DZIAŁAJ!

Wezwanie pomocy – kluczowe ogniwo łańcucha przeżycia

Dlaczego jest ważne:

  • Szybkie wezwanie pomocy kupuje czas dla poszkodowanego do przyjazdu specjalistów.
  • Prawidłowo przekazane informacje pozwalają nadać zdarzeniu odpowiedni priorytet i przyspieszają dotarcie karetki.

Który numer wybrać?

999 – Numer Ratunkowy: Używany w stanach bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia. Połączenie trafia od razu do dyspozytora medycznego, co skraca czas wysłania karetki.

112 – Europejski Numer Alarmowy: Najlepszy, gdy potrzebne są różne służby (straż pożarna, policja, pogotowie), np. przy wypadku drogowym. Działa nawet przy braku zasięgu twojej sieci komórkowej.

Jak rozmawiać z dyspozytorem?

  • Miejsce zdarzenia: Dokładny adres, miejscowość, ulica, punkty orientacyjne.
  • Co się stało: Rodzaj zdarzenia (np. wypadek, omdlenie) i liczba poszkodowanych.
  • Stan poszkodowanego: Objawy i dolegliwości (np. nieprzytomny, nie oddycha).
  • Dane poszkodowanego: Płeć, szacowany wiek, ewentualne znane choroby.
  • Twoje dane: Imię, nazwisko, numer telefonu.

Dodatkowe wskazówki:

W górach lub nad wodą: Zainstaluj aplikację Ratunek, która automatycznie poda twoją lokalizację GOPR lub WOPR.

Zachowaj spokój: Stres utrudnia komunikację. Mów spokojnie i odpowiadaj na pytania.

Ćwicz: Przećwicz scenariusz wzywania pomocy z rodziną.

Działaj! Wezwanie pomocy to nie to samo co jej udzielenie. Natychmiast po nawiązaniu kontaktu z dyspozytorem przystąp do udzielania pierwszej pomocy – to twoje ręce ratują życie.

Bezpieczeństwo ratownika

Zasada nadrzędna: DOBRY RATOWNIK, TO BEZPIECZNY RATOWNIK!

Środki ochrony indywidualnej (ŚOI) w apteczce:

  • Rękawiczki (kilka par) – ochrona przed krwią i płynami ustrojowymi.
  • Maska ochronna – ochrona dróg oddechowych.
  • Okulary ochronne – ochrona oczu.
  • Kamizelka odblaskowa – zapewnia widoczność.

 

Łańcuch przeżycia: ocena i wezwanie pomocy

  • Wstępna ocena poszkodowanego.
  • Bezpieczeństwo: Oceń sytuację, załóż rękawiczki.
  • Przytomność: Podejdź, zapytaj: „Czy potrzebuje Pan/Pani pomocy?”, potrząśnij za ramiona.
  • Oddech: Udrożnij drogi oddechowe (odchyl głowę do tyłu).
  • Przez 10 sekund sprawdzaj wzrokiem, słuchem i czuciem (wzrok: ruchy klatki; słuch: szmer oddechu; czucie: powiew na policzku). W przypadku ryzyka zakażenia (np. COVID-19) ogranicz się do obserwacji klatki piersiowej.

Wywiad SAMPLE
Zbierz od przytomnego poszkodowanego informacje dla zespołu ratownictwa medycznego:

  • S – Symptoms (objawy): Jakie dolegliwości zgłasza?
  • A – Allergies (alergie): Na co jest uczulony?
  • M – Medications (leki): Jakie leki i suplementy zażywa?
  • P – Past illnesses (choroby): Na co choruje/chory(a)? Przebyte choroby?
  • L – Last meal (ostatni posiłek): Kiedy ostatnio jadł?
  • E – Events (wydarzenia): Co się dokładnie stało? Przygotuj dokumentację medyczną i leki.

Resuscytacja krążeniowo-oddechowa (RKO) i AED

  • Stosuj, gdy poszkodowany jest nieprzytomny i NIE oddycha.
  • Wezwij pomoc (tel. 112/999).
  • Uciskanie klatki piersiowej: Połóż poszkodowanego na twardym podłożu, odsłoń klatkę. Uciskaj na środku mostka na głębokość 5–6 cm w tempie 100–120/min (np. rytm piosenki „Stayin’ Alive”). Pozwalaj na pełny powrót klatki po każdym uciśnięciu. Zmieniaj się co 2 minuty, by utrzymać jakość uciśnięć. Oddechy ratownicze (jeśli jesteś przeszkolony i chcesz je wykonać). Po 30 uciśnięciach wykonaj 2 wdechy, odchylając głowę. Jeśli nie jesteś przeszkolony, nie chcesz lub istnieje ryzyko zakażenia – wykonuj tylko nieprzerwane uciskanie klatki piersiowej.

Defibrylator AED:

  • Włącz urządzenie, przyklej elektrody i słuchaj poleceń głosowych.
  • Kontynuuj RKO zgodnie z instrukcjami AED.

Zachęta: Dodawaj napotkane defibrylatory AED do aplikacji Reanimator Community, by pomóc w tworzeniu bazy.

Tamowanie krwotoków

Ucisk bezpośredni: Mocno uciskaj ranę przez gazę lub inny czysty materiał do momentu ustania krwawienia (ok. 3 minuty).

Dalsze postępowanie:

  • Jeśli krwawienie ustało: Załóż opatrunek uciskowy (mocno zabandażuj gazę bandażem elastycznym).
  • Jeśli krwawienie NIE ustaje: Zastosuj opaskę zaciskową. Nie dokładaj kolejnych warstw opatrunku!

Zasady użycia opaski:

  • Załóż 5–7 cm powyżej rany (nigdy na stawie).
  • Unikaj improwizowanych opasek – są nieskuteczne.
  • Zapisz godzinę założenia.

Krwotoki z trudnych miejsc (pacha, pachwina, szyja): Zasada „tamponady” – zrolowaną gazę mocno upchaj w ranę i zabezpiecz opatrunkiem.

 

Inne stany zagrożenia życia

Zawał mięśnia sercowego:

Objawy: Ból/ucisk w klatce piersiowej (powyżej 20 min), promieniowanie do ramion, pleców, szyi; duszność, zimne poty.

Pierwsza pomoc:

  • Ułóż wygodnie (często półsiedząco), zapewnij spokój.
  • Wezwij pomoc (112).
  • Podaj 150–300 mg aspiryny (jeśli nie ma przeciwwskazań: alergia, astma), by rozrzedzić krew. Poinformuj ZRM.
  • Przygotuj dokumentację i leki chorego.
  • Miej pod ręką apteczkę i AED – ryzyko NZK.

Udar mózgu:

Objawy: Opadnięty kącik ust, zaburzenia mowy, niedowład/porażenie ręki/nogi, zaburzenia widzenia, równowagi, silny ból głowy.

Pierwsza pomoc:

  • Natychmiast wezwij pomoc (112/999)! Podaj godzinę wystąpienia objawów.
  • Pozostań z chorym, zapewnij wsparcie psychiczne.
  • W przypadku utraty przytomności – sprawdź oddech, jeśli oddycha – pozycja boczna.
  • Jeśli nie – RKO.
  • Nie podawaj nic do jedzenia ani picia.

Zadławienie:

  • Częściowe (efektywny kaszel): Zachęcaj do kaszlu.
  • Całkowite (nieefektywny kaszel, osoba nie może mówić, sinieje):
  • Wykonaj 5 uderzeń w okolicę między łopatkami.
  • Wykonaj 5 uciśnięć nadbrzusza (u niemowląt – 5 uciśnięć klatki piersiowej).
  • Kontynuuj na zmianę. Wezwij pomoc.
  • Jeśli osoba straci przytomność – natychmiast rozpocznij RKO.

Hipotermia:

  • Przytomny z dreszczami: Ciepłe otoczenie, suche ubranie/folia NRC, ciepłe, osłodzone napoje.
  • Nieprzytomny, oddycha: Sprawdź oddech przez 60 sekund. Wezwij pomoc. Okryj wielowarstwowo folią NRC (izolując od podłoża). Unikaj gwałtownych ruchów. Nie podawaj nic do picia.
  • Nieprzytomny, nie oddycha: Wezwij pomoc. Wykonuj RKO. Okryj poszkodowanego.

Udar cieplny i odwodnienie:

  • Objawy: Wysoka temperatura, splątanie, dezorientacja, drgawki (udar); pragnienie, zawroty głowy (odwodnienie).
  • Pierwsza pomoc: Przenieś w cień, schładzaj (chłodna woda, wilgotne ręczniki na kark i pachy), podawaj wodę z elektrolitami lub sok. Wezwij pomoc, jeśli stan się nie poprawia.

 

 Postępowanie w wybranych urazach

Oparzenia:

  • Zgaś ogień (okryj kocem i poturlaj).
  • Schładzaj chłodną wodą przez min. 20 minut.
  • Delikatnie zdejmij biżuterię (jeśli nie przywarła).
  • Zabezpiecz ranę opatrunkiem hydrożelowym lub jałowym opatrunkiem/folią spożywczą.

Złamania, skręcenia, zwichnięcia:

  • Zatamuj krwawienia, zabezpiecz rany.
  • Schładzaj staw przez ok. 20 min (mrożonki, dedykowane opatrunki).
  • Nie przemieszczaj, minimalizuj ruch.
  • Unieruchomienie: Zabezpiecz dwa sąsiednie stawy/kości. Nie prostuj zgiętej lub zdeformowanej kończyny.
  • #MustBe w apteczce: Chusta trójkątna – idealna do unieruchomienia kończyny górnej.

Pozycja boczna bezpieczna

  • Stosuj u nieprzytomnego, który oddycha.
  • Chroń drogi oddechowe przed zachłyśnięciem.
  • Postępuj według sekwencji ERC (przeturlanie za pomocą uniesionej nogi i dłoni przy policzku).
  • Odchyl głowę do tyłu po ułożeniu. Okryj poszkodowanego.

Wyposażenie apteczki

  • Środki ochrony indywidualnej (ŚOI): Rękawiczki, maseczka, okulary, kamizelka.
  • Materiały opatrunkowe: Jałowa gaza 1 m², bandaż elastyczny, opatrunek izraelski, opaska zaciskowa, chusta trójkątna, opatrunek hydrożelowy, plastry, siatki opatrunkowe (nr 4, nr 8).
  • Inne: Latarka czołowa (uwalnia ręce), nożyczki ratownicze (do rozcinania ubrań), folia NRC.

Zachęta

Ćwicz! Przećwicz te kroki w domu lub remizie. Prawda, że proste?
Daj przykład innym i pochwal się swoją postawą w mediach społecznościowych z hasztagiem #ĆwiczęPierwsząPomocZeSTRAŻAKIEM. Pamiętaj: twoje ręce ratują życie. Wiedza i umiejętności są najpotężniejszym narzędziem ratownika.

MARCIN FLEISCHER