Zgodnie z art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2023 r. poz. 194 ze zm.) wymagania, o których mowa w rozporządzeniu wydanym na podstawie art. 29a ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej, mają odpowiednio zastosowanie do strażaków ratowników OSP biorących udział w działaniach ratowniczych oraz akcjach ratowniczych, a także w szkoleniach i ćwiczeniach.

Aktualnie obowiązującym rozporządzeniem wydanym na podstawie art. 29a ust. 2 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej (tekst jednolity: Dz. U. z 2022 r. poz. 1969 ze zm.) jest rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 sierpnia 2021 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpieczeństwa i higieny służby strażaków Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. z 2021 r. poz. 1681).

Zgodnie z § 1 rozporządzenie określa szczegółowe warunki bezpieczeństwa i higieny służby strażaków, z uwzględnieniem wymagań:

1) bezpieczeństwa i higieny służby w obiektach przeznaczonych dla jednostek ratowniczo-gaśniczych Państwowej Straży Pożarnej;

2) w zakresie wyposażenia strażaków w środki ochrony indywidualnej;

3) w zakresie zabezpieczenia medycznego strażaków podczas akcji ratowniczej, ćwiczeń i szkolenia;

4) bezpieczeństwa i higieny służby podczas akcji ratowniczej, ćwiczeń i szkolenia.

Rozporządzenie dzieli szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny służby na dwa rodzaje tj. wstępne i okresowe.

W niniejszej informacji zamiast określenia bezpieczeństwo i higiena służby (BHS) używane jest określenie BHP, odpowiadające semantycznie skrótowi powszechnie używanemu w stosunku do pracowników (bezpieczeństwo i higiena pracy), mimo że w przypadku strażaków ratowników OSP nie mamy do czynienia ze służbą (jak w przypadku funkcjonariuszy PSP) ani ze stosunkiem pracy. Skrót BHP jest powszechnie stosowany i wszystkim kojarzy się z zasadami bezpieczeństwa przy wykonywaniu zadań. Konieczne jest także drugie zastrzeżenie. W odniesieniu do strażaków ratowników OSP nie mają zastosowania przepisy Kodeksu pracy dotyczące BHP pracowników oraz przepisy wykonawcze do Kodeksu pracy wydane w tym zakresie.

Szkolenie wstępne

§ 21 rozporządzenia odnosi się do szkolenia wstępnego w zakresie bezpieczeństwa i higieny służby.

Komendant Główny PSP wydał dwa programy szkoleń, które zatwierdzone zostały przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Jeden to program szkolenia podstawowego strażaka ratownika OSP, a drugi to program, dotyczący szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy dla strażaków OSP. Punkt II.1.3. programu szkolenia z zakresu BHP dla strażaków OSP stanowi, że szkolenie realizuje się jako pierwszy element szkolenia podstawowego strażaka ratownika OSP. Tematyka programu szkolenia z zakresu BHP dla strażaków OSP wskazuje, że pokrywa się ona z zakresem szkolenia wstępnego BHP określonego w rozporządzeniu.

Programy szkoleń strażaków ratowników OSP opracowane przez Komendanta Głównego PSP, a które zatwierdzone zostały przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji publikowane są na stronie internetowej Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej. W chwili opracowania niniejszej informacji opublikowane zostały pod poniżej podanym adresem internetowym: https://www.gov.pl/web/kgpsp/programy-osp

Szkolenie okresowe

§ 22- 24 rozporządzenia reguluje kwestię szkolenia okresowego w zakresie bezpieczeństwa i higieny służby.

Zgodnie z § 22 ust. 1 i 3 szkolenie okresowe BHP strażaka jest organizowane nie rzadziej niż raz na 3 lata w formie seminarium lub instruktażu, z tym że pierwsze szkolenie okresowe BHP przeprowadza się w okresie do 12 miesięcy od dnia ukończenia przez strażaka szkolenia wstępnego w zakresie bezpieczeństwa i higieny służby. W przypadku strażaka ratownika OSP pierwsze szkolenie okresowe BHP powinno być przeprowadzone w ciągu 12 miesięcy po ukończeniu przez niego szkolenia podstawowego strażaka ratownika OSP.

Przed wejściem w życie ustawy o OSP strażacy ratownicy OSP nie mieli obowiązku przechodzenia okresowych szkoleń z zakresu BHP. W ramach odbywanych przez nich szkoleń i ćwiczeń nabywali oni wiedzę, w tym z zakresu BHP, ale nie odbywało się to w postaci szkoleń obejmujących wyłącznie tematykę BHP. Należy więc przyjąć, że do członków OSP, którzy 01.01.2022 r. zostali zaliczeni do grona strażaków ratowników, termin 3 lat na odbycie szkolenia okresowego BHP upływa z końcem 2024 r.

Podkreślenia wymaga, że przepisy rozporządzenia w sprawie szczegółowych warunków bezpieczeństwa i higieny służby strażaków Państwowej Straży Pożarnej w stosunku do strażaków ratowników OSP stosuje się odpowiednio.

Jak wynika z art. 10 ust. 1 pkt 1a ustawy o OSP w ramach realizacji zadania własnego w zakresie ochrony przeciwpożarowej gmina zapewnia, stosownie do posiadanych sił i środków, ochotniczym strażom pożarnym finansowanie szkoleń innych niż wskazane w art. 11 ust. 1 oraz szkoleń z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy.

Odnosząc powyżej przywołany przepis do szkoleń BHP strażaków ratowników OSP należy stwierdzić, że na gminie ciąży obowiązek finansowania tych szkoleń. Należy przy tym uwzględnić, że art. 10 ust. 1 pkt 1a ustawy o ochotniczych strażach pożarnych obciąża gminę obowiązkiem wyłącznie finansowania szkoleń, przepisy nie stanowią wprost o podmiocie odpowiedzialnym za organizację szkoleń okresowych z zakresu BHP.

Przez wzgląd na odpowiednie stosowanie przepisów rozporządzenia w sprawie szczegółowych warunków bezpieczeństwa i higieny służby strażaków Państwowej Straży Pożarne względem strażaków ratowników OSP oraz zaliczeniu ochrony przeciwpożarowej do zadań własnych gminy wraz z nałożeniem obowiązku finansowania przez gminę szkoleń wynikającym z art. 10 ust. 1 pkt 1a ustawy o OSP można wywieść wniosek, że istnieje obowiązek gminy także w zakresie organizowania szkoleń okresowych z zakresu BHP (a przynajmniej wymuszania środkami prawnymi, jakimi gmina dysponuje, organizowanie tych szkoleń). Sama sensu stricto organizacja i przeprowadzenie szkolenia BHP może zostać powierzone innemu podmiotowi/osobie posiadającym odpowiednie uprawnienia do ich przeprowadzenia.

Należy stwierdzić, że na gruncie obowiązującej ustawy o ochotniczych strażach pożarnych problematyka szkoleń okresowych w zakresie BHP strażaków ratowników OSP została sformułowana w sposób wywołujący szereg wątpliwości interpretacyjnych. Szczególnie co do podmiotów, które na pewno szkolenia takie mogą przeprowadzać oraz co do sposobu potwierdzania odbycia tego typu szkoleń.

W miarę wyjaśniania wątpliwości interpretacyjnych oraz wypracowywania praktyki prowadzenia tego typu szkoleń niniejsza informacja prawna będzie sukcesywnie uzupełniana.

informację przygotował
adw. Krzysztof M. Miazga
25 I 2024 r.