Art. 16 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2023 r. poz. 194 ze zm.) przyznaje strażakowi ratownikowi OSP świadczenie ratownicze z tytułu wysługi lat w ochotniczej straży pożarnej.
Prawo do świadczenia ratowniczego przysługuje strażakowi ratownikowi OSP, który:
1) czynnie uczestniczył w działaniach ratowniczych lub akcjach ratowniczych:
a) w przypadku mężczyzn – przez co najmniej 25 lat,
b) w przypadku kobiet – przez co najmniej 20 lat oraz
2) osiągnął:
a) w przypadku mężczyzn – 65. rok życia,
b) w przypadku kobiet – 60. rok życia.
Przez czynne uczestnictwo należy rozumieć bezpośredni udział co najmniej raz w roku w działaniach ratowniczych lub akcjach ratowniczych.
Ewidencję udziału strażaków ratowników OSP w działaniach ratowniczych lub akcjach ratowniczych, obejmującą datę, numer i miejsce podjętych działań ratowniczych lub akcji ratowniczych oraz imienny wykaz ich uczestników, prowadzi właściwy komendant powiatowy (miejski) PSP.
Przy naliczaniu okresu czynnego uczestnictwa w działaniach ratowniczych nie jest wymagane zachowanie ciągłości wysługi lat w OSP.
Świadczenie ratownicze, w formie decyzji przyznaje komendant powiatowy (miejski) PSP właściwy dla siedziby OSP strażaka ratownika OSP na wniosek tego strażaka ratownika OSP lub jego przedstawiciela ustawowego, pełnomocnika albo opiekuna prawnego.
Wzór wniosku o przyznanie świadczenia ratowniczego określa minister właściwy do spraw wewnętrznych w drodze rozporządzenia.
W dacie wejścia w życie ustawy wysokość świadczenia ratowniczego została ustalona na 200 zł. Kwota świadczenia ratowniczego podlega corocznej waloryzacji.
PRZEPISY PRZEJŚCIOWE
dotyczące osób, które były członkami OSP i brały bezpośredni udział w działaniach ratowniczych przed 1 stycznia 2022 r.
Świadczenie ratownicze przysługuje również członkom ochotniczych straży pożarnych, o których mowa w art. 19 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia w życie ustawy o ochotniczych strażach pożarnych (art. 50 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych) – a więc osobom, które były członkami OSP przed 1 stycznia 2022 r.
Prawo do świadczenia ratowniczego przysługuje członkowi ochotniczej straży pożarnej, który:
1) brał bezpośredni udział w działaniach ratowniczych:
a) w przypadku mężczyzn – przez co najmniej 25 lat
b) w przypadku kobiet – przez co najmniej 20 lat oraz
2) ukończył:
a) w przypadku mężczyzn – 65 lat,
b) w przypadku kobiet – 60 lat.
Powyższe warunki należało spełnić do 31 stycznia 2021 r.
Jeżeli osoba, która była członkiem OSP nie spełniła powyższych przesłanek do 31 grudnia 2021 r. to okres, w którym brała bezpośredni udział w działaniach ratowniczych jako członek OSP może doliczyć do okresu, w którym czynnie uczestniczyła w działaniach ratowniczych lub akcjach ratowniczych jako strażak ratownik OSP, a więc po 1 stycznia 2022 r.
Osoba ubiegająca się o świadczenie ratownicze musi wykazać stosowny okres bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych.
potwierdzeniem bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych jest:
1) od 1 stycznia 2022 r. – dokumentacja prowadzona przez PSP,
2) od 1 stycznia 2012 r. do 31 grudnia 2021 r. – dokumentacja prowadzona przez PSP lub pisemne oświadczenie 3 świadków,
3) do 31 grudnia 2011 r. – pisemne oświadczenie 3 świadków,
zasady odnoszące się do osób powoływanych na świadków
Co najmniej jednym ze świadków musi być osoba, która pełniła funkcje publiczne lub była zatrudniona w urzędzie obsługującym organ administracji samorządowej w okresie, który ma potwierdzić bezpośredni udział wnioskodawcy w działaniach ratowniczych. Pełnienie funkcji publicznej lub zatrudnienie w urzędzie obsługującym organ administracji samorządowej nie jest wymagane dla całego okresu, który ma potwierdzić.
Ustawa o ochotniczych strażach pożarnych nie określa definicji „osoby pełniącej funkcję publiczną”, w związku z czym w tej kwestii należy posiłkować się innymi regulacjami oraz dorobkiem doktryny i orzecznictwa.
Zgodnie z art. 115 § 19 k.k. osobą pełniącą funkcję publiczną jest funkcjonariusz publiczny, członek organu samorządowego, osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, chyba że wykonuje wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba, której uprawnienia i obowiązki w zakresie działalności publicznej są określone lub uznane przez ustawę lub wiążącą Rzeczpospolitą Polską umowę międzynarodową.
Z kolei na łamach ustawy z dnia 6 września 2002 r. o dostępie do informacji publicznej pojęcie osoby pełniącej funkcję publiczną winno być ujmowane szeroko i nie ogranicza się tylko do funkcjonariuszy publicznych, lecz obejmuje każdą osobę mającą związek z realizacją zadań publicznych, a nawet dopiero ubiegającą się o ich wypełnianie.
Za osobę pełniącą funkcję publiczną należy uznać każdego, kto pełni funkcję w organach władzy publicznej lub też w strukturach osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, jeżeli tylko funkcja ta ma związek z dysponowaniem majątkiem państwowym lub samorządowym albo zarządzaniem sprawami związanymi z wykonywaniem swych zadań przez władze publiczne, a także inne podmioty, które tę władzę realizują lub gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. Nie ma przy tym znaczenia, na jakiej podstawie prawnej osoba wykonuje funkcję publiczną (patrz: wyrok NSA z dnia 21 czerwca 2018 r., sygn. akt I OSK 169/18).
W ramach podania przykładu, osobą pełniącą funkcję publiczną będzie sołtys. Sołectwo jest jednostką pomocniczą gminy (art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym – tekst jednolity: Dz. U. z 2022 r. poz. 559). Sołectwo jest elementem pomocniczego podziału administracyjnego, jest pochodną zasadniczego podziału terytorialnego i stanowi istotny element usprawniający realizację zadań gminy. Jej status publicznoprawny wyznaczony jest przede wszystkim poprzez uprawnienia (kompetencje, zadania) publiczne, a więc zdolność do załatwiania określonych spraw publicznych. Jednostka pomocnicza nie jest formą decentralizacji, gdyż nie po-siada prawem określonej samodzielności względem gminy. W konsekwencji nie powinno budzić wątpliwości, że regulacje dotyczące sołectwa, w tym trybu działania jego organów spełniać muszą warunki określone przepisami ustawy, z uwzględnieniem odpowiedniego stosowania regulacji odnoszącej się do organów gminy (patrz: wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 27 kwietnia 2016 r., sygn. akt II SA/Go 232/16). Ustawa o samorządzie gminnym nie sprecyzowała zakresu działań organów wykonawczych jednostek pomocniczych. Źródłem ich zadań i kompetencji stanowią przepisy ustaw szczególnych z zakresu materialnego prawa administracyjnego, a tak-że postanowienia uchwał rady gminy, które przenoszą określone zadania i kompetencje na rzecz tych organów wykonawczych.
Sołtys jest organem wykonawczym w sołectwie (art. 36 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym) i jest wybierany w głosowaniu tajnym przez stałych mieszkańców sołectwa (art. 36 ust. 2 ustawy). Sołtys, jako przewodniczący organu wykonawczego jednostki pomocniczej, może uczestniczyć, bez prawa głosu, w pracach rady gminy na zasadach określonych w statucie gminy (art. 37a ustawy). Przewodniczący rady gminy każdorazowo zawiadamia sołtysów o mającej się odbyć sesji rady gminy na takich samych za-sadach jak radnych.
Sołtys, uczestniczy w pracach instytucji samorządowej, jako reprezentant społeczności mieszkańców zamieszkujących teren określonego sołectwa, bierze udział w rozwiązywaniu problemów społeczności sołectwa, działając w jej interesie. W związku z powyższym stwierdzić należy, że sołtys jest osobą pełniącą funkcję publiczną.
Odzwierciedlenie powyższej tezy można odnaleźć w orzecznictwie sądowym. W wielu orzeczeniach wskazano, że sołtys jest osobą pełniącą funkcję publiczną, np.: wyrok NSA z dnia 5 lutego 2019 r., sygn. akt I OSK 685/17 – „W sprawie nie ma także zastosowania przepis art. 5 ust. 3 ustawy o dostępie do informacji publicznej. Ustawa ustanawia w art. 5 ust. 3 dodatkowe gwarancje jawności postępowań toczących się przed organami państwa, jeżeli postępowanie dotyczy władz publicznych lub innych podmiotów wykonujących zadania publiczne albo osób pełniących funkcje publiczne – w zakresie tych zadań lub funkcji. Jeżeli zatem postępowanie dotyczy wskazanych w tym przepisie podmiotów i ma związek z wykonywanymi przez nie zadaniami lub sprawowaną funkcją, nie można ograniczać dostępu do informacji o rozstrzyganych i dotyczących tych kwestii sprawach ze względu na interes strony (np. sołtysa). Ochrona interesu strony, która jest w tym wypadku organem władzy, osobą pełniącą funkcję publiczną (np. sołtys) lub też podmiotem wykonującym zadania publiczne, nie może być przesłanką objęcia tajemnicą informacji o toczących się z jej udziałem postępowaniach”, wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 13 lipca 2017 r., sygn. akt IV SAB/Wr 75/17 – „Zarówno treść, jak i sama forma (postać) wniosku o odwołanie sołtysa jest sprawą publiczną, gdyż dotyczy działania organu wykonującego funkcje publiczne”.
Dla uzupełnienia powyższego wywodu można wskazać stanowisko Urzędu Ochrony Danych Osobowych dotyczące ograniczonej ochrony prawnej danych osobowych sołtysa przez wzgląd na art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej. Zdaniem UODO, „zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 2 lit. d ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej, udostępnieniu podlega m.in. informacja o organach władzy publicznej, w tym o organach i osobach sprawujących w nich funkcje i ich kompetencjach. W myśl art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej, na zasadach i w trybie określonym w jej przepisach, każdemu przysługuje prawo dostępu do informacji publicznej. Prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu jedynie w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych oraz o ochronie innych tajemnic ustawowo chronionych, jak również ze względu na prywatność osoby fizycznej lub tajemnicę przedsiębiorcy. Ograniczenie to nie dotyczy informacji o osobach pełniących funkcje publiczne, mających związek z pełnieniem tych funkcji, w tym o warunkach powierzenia i wykonywania tych funkcji, oraz przypadku, gdy osoba fizyczna lub przedsiębiorca rezygnują z przysługującego im prawa.
W związku z powyższym dane osobowe sołtysa, o ile ściśle wiążą się z pełnioną przez sołtysa rolą publiczną i nie wkraczają w jego prywatność, podlegają ograniczonej ochronie prawnej”.
Podsumowując sołtys wykonuje czynności i realizuje zadania związane z pełnieniem obowiązków społecznych oraz obywatelskich pełniąc jednocześnie funkcję publiczną i realizując zadania z tytułu pełnienia funkcji sołtysa.
Ponadto świadkiem nie może być:
1) małżonek, rodzeństwo, wstępny, zstępny lub powinowaty do drugiego stopnia wnioskodawcy,
2) osoba związana z wnioskodawcą tytułem przysposobienia, opieki lub kurateli,
3) osoba pozostająca wobec wnioskodawcy w stosunku podrzędności służbowej,
4) osoba skazana prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione umyślnie przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe.
Właściwy wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza opinię dotyczącą wiarygodności pisemnych oświadczeń świadków. W celu sporządzenia opinii wójt (burmistrz, prezydent miasta) może wezwać wnioskodawcę do przekazania dodatkowych dokumentów.
Oświadczenie składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń. Składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nim klauzuli o następującej treści: “Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.”.
Oświadczenia podlegają zatwierdzeniu przez właściwego komendanta powiatowego (miejskiego) PSP, które jest dokonywane w toku postępowania administracyjnego. Właściwy komendant powiatowy (miejski) PSP odmawia zatwierdzenia oświadczenia w przypadku, gdy uzna, że oświadczenie to lub przekazane dodatkowe dokumenty nie są obiektywne lub w nienależyty sposób potwierdzają fakt bezpośredniego udziału wnioskodawcy w działaniach ratowniczych. Odmowa zatwierdzenia oświadczenia następuje w drodze postanowienia, na które służy zażalenie.
Wzór wniosku o przyznanie świadczenia ratowniczego został określony w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 2 lutego 2022 r. w sprawie wniosku o przyznanie świadczenia ratowniczego (Dz. U. z 2022 r. poz. 316).
Dodatkowo zamieszczamy wzór oświadczenia świadka przygotowany przez Związek, który będzie można wykorzystać w związku z ubieganiem się o świadczenie ratownicze.
informację przygotował
adw. Krzysztof M. Miazga
17 I 2022 r.
aktualizacja
2 IV 2022 r.
aktualizacja
9 XI 2023 r.